در جهان امروز که دنیای ارتباطات و تعاملات علمی نیز هست، یکی از فنون مورد نیاز در جامعه فن ترجمه مقالات است. برای داشتن یک ترجمه مناسب، کاربردی و علمی باید به اصول و فنون ترجمه آشنا باشیم. همچنین وسعت دانش، مهارت و سرعت عمل نیز می تواند در موفقیت مترجم موثر باشد. در این نوشتار به ارائه این اصول و فنون خواهیم پرداخت.
برای داشتن یک ترجمه خوب و مفید ابتدا باید متنی که می خواهم ترجمه کنیم را بخوانیم. این متن ممکن است به اندازه چند جمله، چند پاراگراف، یک مقاله چند صفحه ای یا یک کتاب باشد اما در هر حالت خواندن متن کمک می کند تا شاکله و موضوع متن را بدست بیاوریم. برای ترجمه بهتر است که متن را جمله به جمله ترجمه کنیم. زیرا اگر بخواهیم متن را کلمه به کلمه ترجمه کنیم، نمی توانیم به یک متن یکپارچه و هماهنگ برسیم و امکان گسستگی در متن بالا می رود. و در صورتی که بخواهیم متن را پاراگراف به پاراگراف ترجمه کنیم، چون یک پاراگراف از مجموعه چند جمله تشکیل شده است، ممکن است در ترجمه جملاتی را از قلم بیندازیم.
در ترجمه جملات بیان دو نکته ضروری به نظر می رسد:
1- رعایت تحلیل دستوری (structural analysis): برای این که جمله ترجمه شده ما منطقی به نظر برسد کافی است که در جمله نهاد و گزاره را بیابیم و از این دو شروع به ترجمه جمله کنیم. به این روش رعایت تحلیل دستوری گفته می شود. البته زمانی که جمله به جمله قبلی یا بعدی و عناصری که غیر زبانی هستند مانند موقعیت مکانی، زمانی، رابطه بین گوسنده وشنونده و ... وابسته باشد باید به نکته بعدی نیز توجه کنیم.
2- رعایت تحلیل کلام (discourse analysis): برای آنکه بتوانیم یک مفهوم را به صورت درست منتقل کنیم، لازم است که در کنار رعایت منطق جمله، شناخت درستی نیز از فرهنگ و محیط زیان مقصد و فضای حاکم بر نوشته داشته باشیم. این روش رعایت تحلیل کلام است.
در مرحله بعد باید در متن به دنبال کلمات کلیدی باشیم. تعداد کلمات کلیدی در مقالات معمولا بین 5 تا 7 کلمه است. اگر در ابتدای کار ترجمه این کلمات را پیدا کنیم می تواند در امر ترجمه متن به ما کمک زیادی بکند. فقط باید دقت کرد که کلمات کلیدی در متن را تنها با یک معنای مختص به خودشان ترجمه کنیم. یعنی کلمه کلیدی ای که در متن ترجمه می شود، در تمام متن با همان معنا استفاده شود. باید دقت کرد که اگر معنای یک کلمه را در جایی از متن تغییر دادیم این تغییر را در کل متن برای آن کلمه اعمال کنیم.
مقدمه هر مقاله می تواند به آشنایی ما با موضوع کلی آن مقاله کمک کند. با توجه به این موضوع، ترجمه این بخش در ابتدای کار می تواند باعث تسلط ما بر متن و موضوع آن شود.
اما چکیده هر مقاله که در ابتدای آن می آید، در واقع بعد از اتمام مقاله و در انتهای کار نگارش می شود. لذا بهتر است که چکیده را در انتهای مقاله ترجمه کنیم. چکیده در واقع خلاصه‌ای از هدف ها، پرسش ها، روش ها، نتایج و غیره است و ترجمه آن در نخستین مرحله، بسیار سخت‌تر از مرحله پایانی در ترجمه مقاله است.
باید به خاطر داشته باشیم که فرمت و پارگراف بندی مقاله را حفظ کنیم. زیرا حفظ پارگراف ها به انتقال معنا کمک می‌کند. هر پارگراف موضوعی مجزا را بیان می‌کند و رعایت پارگراف بندی در ترجمه باعث می‌شود، این مجزاسازی معناها نیز انتقال داده شود.
برای آنکه یک ترجمه دقیق داشته باشیم بهتر است در کنارمان یک فرهنگ لغت کامل موجود باشد، زیرا گاهی در ترجمه یک جمله متوجه می شویم که آن جمله با جملات دیگر همخوانی ندارد. دلیل این موضوع می تواند این باشد که در زبان انگلیسی کلماتی وجود دارند که در جایگاه های مختلف دارای معانی متفاوت هستند. برای مثال واژه Party به معنای "مهمانی" است اما در عبارت French Socialist party به معنای "حزب" است و یا در عبارت third party به معنای "شخص" است.
همچنین برخی دیگر از کلمات هستند که وقتی در قالب یک عبارت می روند، معنای جدید به خود می گیرند که به آن ها اصطلاح (idioms) گفته می شود. در این گونه موارد تشخیص و پیدا کردن معادل درست در زبان مقصد بسیار مهم است. در عبارتی که در ادامه خواهیم دید، متوجه می شویم که معنای عبارت با معنای هیچ کدام از کلمات ارتباطی ندارد. عبارت let the cat out of the bag که به معنای «لو رفتن راز» است.
نوع دیگری از کلمات ضرب المثل ها (proverb) هستند. که در پس معنای آن ها یک حقیقت کلی نهان است و معمولا از سخن یک فرد مهم گرفته شده و برای نصیحت از آن ها استفاده می شود. مانند Look befor you leap که به معنای "بی‌گدار به آب زدن" است.
در ادامه کار ترجمه باید نوع و زمان افعال را بشناسیم زیرا نحوه استفاده از افعال و زمانی که در آن اتفاق می افتند در معنای کلام تاثیر به سزایی دارد. برای مثال در زبان انگلیسی Must نشانگر اجبار از سمت نویسنده به مخاطب و Have to نشانگر اجباری است که خارج از اختیارات گوینده یا نویسنده است، Should صلاح شنونده یا مخاطب را در نظر دارد و Are Supposed to وظیفه یا تکلیف فرد را معین می‌کند. تسلط بر گرامر زبان انگلیسی ما را در نحوه استفاده از این افعال کمک می کند.
توجه به دستور زبان مقصد نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این امر باعث می شود تا از ترجمه تحت اللفظی دوری کنیم و بعد از شناسایی عناصر مختلف جمله آن ها را در مکان درستشان قرار دهیم. دوری از ترجمه تحت اللفظی مانع از آن می شود که خواننده متوجه شود این جمله از زبان دیگری ترجمه شده است.
یک نکته مهم در ترجمه مقالات آن است که گاهی با عباراتی در زبان مبدا مواجه می شویم که به آن وارد شده اند و در اصل آن زبان وجود نداشته اند. مثلا در زبان انگلیسی با کلماتی مواجه می شویم که در اصل عبری هستند و ما باید در آن زبان به دنبال معنای آن کلمات باشیم.
در ترجمه حدس معنای مورد نظر کلمه در جمله از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا اگر حدود معنا را حدس بزنیم در دیکشنری راحت تر می توانیم معنای مورد نظر را پیدا کنیم.
برای آنکه از ترجمه مقاله مطمئن باشیم می توانیم متن ترجمه شده مان را برای یک متخصص ترجمه ارسال کنیم تا خطاهای آن را پیدا کرده و اصلاحات لازم را انجام دهد.
بعد از آنکه ترجمه به پایان رسید، آن را باید با متن اصلی تطبیق دهیم تا مطمئن باشیم که همه قسمت های مقاله ترجمه شده اند و چیزی از قلم نیفتاده است.
در انتها باید مقاله ترجمه شده را از لحاظ اصول فنی مقاله نویسی و اصول نگارشی بررسی کنیم. و بعد از آن غلط های احتمالی که در ترجمه وجود داشته را اصلاح نماییم.
